Εθισμένη στο διαδίκτυο

Γιατί η εξάρτηση από το internet αναδεικνύεται στη Νο1 new age «ασθένεια». Κάποτε, όταν φεύγαμε για διακοπές αφήναμε τα κλειδιά στους γείτονες για να ποτίζουν τα λουλούδια. Το περασμένο καλοκαίρι, η Νάσια φρόντισε να δώσει σε μια φίλη της τους κωδικούς της στο Facebook, μην τυχόν και μείνουν απότιστα τα ψηφιακά της μποστάνια στο Farmville, όπως διαβάσαμε στις σελίδες του περιοδικού ΄Madame Figaro΄. Μέχρι τα Χριστούγεννα του 2008 η Νάσια άγγιζε το πληκτρολόγιο μόνο για τις ανάγκες της εργασιακής της καθημερινότητας, ασχολούμενη με βαρετά Excel και κουραστικές παρουσιάσεις. Το μόνο που δεν ήθελε στον ελεύθερο χρόνο της ήταν να συνεχίσει να αυξάνει τη μυωπία της μπροστά από την οθόνη ενός laptop. Μια ίωση όμως την έριξε στο κρεβάτι και o φορητός υπολογιστής της μετατράπηκε σε διαβατήριο για τον άκρως χαοτικό, αλλά και παράλληλα αφάνταστα γοητευτικό πλανήτη του Internet. Ξεκίνησε αναζητώντας παλιούς συμμαθητές μέσω Facebook, συνέχισε ενθουσιασμένη από την αμεσότητα της επικοινωνίας μέσω MSN και άρχισε να γεμίζει το χρόνο της με διάφορα απλά παιχνιδάκια.
Η ίωση βέβαια πέρασε, αλλά η Νάσια δεν εγκατέλειψε το νέο της «κόλλημα». Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα κάθε πρωί, πριν ακόμη πατήσει το on στη design μηχανή εσπρέσο, πατάει το «power on» του PC. Το surfing συνεχίζεται και στο γραφείο, με ρυθμούς που συχνά αφήνουν πίσω τη δουλειά της, ενώ κάθε βράδυ η έννοια της χαλάρωσης ταυτίζεται με πολύωρο φλερτ με το laptop. Και την επανάληψη της ίδιας υπόσχεσης: «5 λεπτά ακόμη και πάω για ύπνο». Τα λεπτά όμως δεν είναι ποτέ μόνο πέντε. Και μαζί με τους μαύρους κύκλους κάτω από τα μάτια της, έρχεται στην επιφάνεια και μια σειρά συμπτωμάτων που δείχνουν προς την κατεύθυνση της ταχύτερα αναπτυσσόμενης σύγχρονης tech διαταραχής: του εθισμού στο Internet.
Μήπως υπερβάλλουμε;
Το παραπάνω θα μπορούσε να είναι απόσπασμα θέματος σε μια «κίτρινη» εφημερίδα ή να συζητιέται στο πάνελ κάποιας μεσημεριανής εκπομπής με έμφαση στον εύκολο λαϊκισμό. Δυστυχώς, όμως, το μόνο που κάνει είναι να περιγράφει μια υπαρκτή πραγματικότητα για αρκετούς από τους χρήστες του χρησιμότερου μέσου που εμφανίστηκε τον περασμένο αιώνα. Η συζήτηση για την αξία του Internet και την επίδρασή του σε όλους τους άξονες της σύγχρονης ζωής είναι μάλλον άσκοπη. Αρκεί να σταματήσεις λίγο και να σκεφτείς πόσες από τις καθημερινές μας δραστηριότητες σε επίπεδο ενημέρωσης, ψυχαγωγίας αλλά και δουλειάς συνδέονται με το Internet και πόσο διαφοροποιημένες -προς το χειρότερο, πιο χρονοβόρες και κουραστικές- θα ήταν αν δεν είχαμε πρόσβαση στο web. Ίσως γι΄ αυτό τα όρια ανάμεσα στην «έντονη χρήση», στην κανονικότητα και στον εθισμό παραμένουν δυσδιάκριτα. Όταν ανέφερα διακριτικά στη φίλη Νάσια ότι ίσως στο μέλλον αποκτήσει εξάρτηση, ο αντίλογος προέκυψε εύκολα: «Και γιατί να περάσω τρεις ώρες αποβλακωμένη μπροστά στην τηλεόραση βλέποντας reality και να μην εκμεταλλευτώ τις δυνατότητες επικοινωνίας που μου προσφέρει το Internet;» Και η αλήθεια είναι ότι δεν είχα εύκαιρη απάντηση.
Πώς ορίζεται όμως ο «εθισμός στο διαδίκτυο»; Αντιγράφουμε από το www.hasiad.gr, επίσημο site της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (κι όμως υπάρχει!): «Είναι ένας ευρύς όρος, ο οποίος καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και προβλημάτων ελέγχου των παρορμήσεων, σχετιζόμενες με τη χρήση του διαδικτύου. Αναφέρεται στην περίπτωση όπου το διαδίκτυο αποκτά μεγαλύτερη σημασία και προτεραιότητα στη ζωή μας από τους φίλους, την οικογένεια και την εργασία μας, κυριαρχεί στην καθημερινότητά μας και είναι ένα στοιχείο της που δεν θέλουμε να αποχωριστούμε». Το χαρακτηριστικό που την καθιστά μια περίπλοκη διαταραχή είναι ότι πρόκειται για μια μορφή εθισμού που δεν έχει να κάνει με ουσίες. Εντάσσεται στην ευρύτερη οικογένεια των «τεχνολογικών» παρεκκλίσεων, στις οποίες «τσουβαλιάζεται» η τηλεόραση, τα games, ο online τζόγος και πάει λέγοντας. H αμηχανία των ειδικών να διαχειριστούν τη νέα αυτή τάση απεικονίζεται και στο γεγονός ότι τα κριτήρια που υιοθετούν για να στοιχειοθετήσουν μια περίπτωση εξάρτησης από το web βασίζεται σε μια παλιότερη έρευνα της Dr. Kimberly Young αναφορικά με τον εθισμό στα τυχερά παιχνίδια.

Οι σχετικές έρευνες βρίσκονται ακόμη σε νηπιακό στάδιο και οι «ειδικοί» ψάχνονται, ώστε να φτάσουν σε συμπεράσματα που όχι μόνο να «στέκουν» επιστημονικά, αλλά και να μπορούν να αποδειχτούν χρήσιμα για τη «θεραπεία» των εξαρτημένων. Ο χρονικός κανόνας των οκτώ ωρών -πέρα των οποίων ο χρήστης θεωρείται «ύποπτος» για εθισμό- δεν φαίνεται να έχει λογική, αφού οι περισσότεροι από εμάς περνάμε το εργασιακό οκτάωρο -τουλάχιστον- μπροστά στην οθόνη και στη συνέχεια σερφάρουμε στον ελεύθερο χρόνο μας όταν επιστρέφουμε στο σπίτι. Η αλλαγή στον ορισμό άφησε εκτός «οκταώρου» το χρόνο εργασίας, αλλά ακόμη κι αυτό φαντάζει αστείο όταν όλοι ξέρουμε ότι όσοι εργάζονται μπροστά σε μια οθόνη σίγουρα θα ξεκλέψουν λίγο (ΟΚ, και κάτι παραπάνω) χρόνο για να χαζέψουν στο Internet.
Πώς γίνεται όμως να μπαίνουν στο ίδιο πλαίσιο οι διαδικτυακές συμπεριφορές μιας γυναίκας που ψάχνει συνταγές και ψωνζει on-line, ενός 16χρονου που εξολοθρεύει τερατόμορφους εχθρούς, του διευθυντή μιας πολυεθνικής που ξοδεύει τα bonus του στο online poker ή της μικρής μας ξαδέρφης που δε λέει να ξεκολλήσει από το Facebook Προφανώς και δεν υπάρχει γενικός κανόνας.

Η έξαρση των social networks -Facebook, Twitter-ισορρόπησε τη συχνότητα χρήσης μεταξύ αντρών και γυναικών και έφερε κατ΄ αναλογία το ζήτημα της εξάρτησης και στα δύο φύλα.

Εθίζονται και οι γυναίκες;
Φυσικά. Οι πρώτες αναφορές στην εξάρτηση από το διαδίκτυο εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, αλλά για αρκετά χρόνια αφορούσαν teenagers που έπαιζαν με τις ώρες World of Warcraft ή αναζητούσαν μετά μανίας πορνογραφικό υλικό. Η φύση του μέσου, άλλωστε, ευνοεί την ανωνυμία και επιτρέπει την ευκολότερη εκδήλωση ακραίων συμπεριφορών. Η βελτίωση των ταχυτήτων σύνδεσης και η δυνατότητα πρόσβασης στο web από συσκευές, όπως τα smart phones ή άλλα φορητά gadgets, άνοιξε το μέσο σε μαζικότερο κοινό, ευνοώντας κατ΄ αναλογία την όποια πιθανότητα ακραίας χρήσης.
Το ελληνικό φαινόμενο
Μία από τις λίγες σχετικές επιστημονικές μελέτες στη χώρα μας δημοσιεύτηκε το περασμένο φθινόπωρο στο Cyberpsychology & Behavior και έδωσε εξίσου ανησυχητικά αποτελέσματα. Στην έρευνα συμμετείχαν 2.200 μαθητές από σχολεία της Θεσσαλίας, εκ των οποίων το 70% είχε πρόσβαση στο Internet. Από αυτούς το 26% παρουσίαζε δείγματα προβληματικής χρήσης του Internet και το 8% ήταν εθισμένο! Σε μια αντίστοιχη έρευνα μεταξύ 1.207 φοιτητών των ΤΕΙ Αθήνας προέκυψε ότι το 1 3% είναι εξαρτημένοι από το Internet και το 21% προεξαρτημένοι, με το 37% να είναι γυναίκες. Αξιοσημείωτο βέβαια είναι ότι σαν κριτήριο «εξάρτησης» υιοθετήθηκε η εβδομαδιαία χρήση άνω των 24 ωρών.
Η συνακόλουθη αύξηση των sites γυναικείου ενδιαφέροντος και το big-bang των κοινωνικών δικτύων (Facebook, Twitter, MySpace κλπ.) ισορρόπησε τη συχνότητα χρήσης μεταξύ αντρών και γυναικών και έφερε κατ΄ αναλογία το ζήτημα της εξάρτησης και στα δύο φύλα. Οι γυναίκες προτιμούν τα sites που τους προσφέρουν τη δυνατότητα επικοινωνίας -κατά προτίμηση ανώνυμης- στα οποία δεν υποχρεώνονται να εκτεθούν «αυτοπροσώπως». Ακολουθούν τα απλά online παιχνίδια, στα οποία και πάλι ενσωματώνεται η δυνατότητα επικοινωνίας, και φυσικά τα social networks, στα οποία φαίνεται ότι η γυναικεία συμμετοχή αγγίζει επίπεδα ρεκόρ. Μια πρόσφατη έρευνα του πανεπιστημίου Stanford πρόσθεσε την παράμετρο της ροπής στην εξάρτηση από το web από νέες μητέρες. Η μελέτη αποδεικνύει ότι ο εθισμός στη χρήση του Internet «συνορεύει» με την επιλό-χεια κατάθλιψη και συνδέεται με την πολύωρη παραμονή στο σπίτι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι αν χρησιμοποιείς messenger, τσεκάρεις τη σελίδα σου στο Facebook ή παίζεις λίγο παραπάνω Pet Society χρειάζεσαι βοήθεια ειδικού. Αρκεί να τηρείς το μέτρο, το οποίο ιδανικά πρέπει να ορίζεται από εσένα.
Στα άκρα
Πλέον, υπολογίζεται ότι ένας στους δέκα χρήστες του διαδικτύου παρουσιάζει προβληματική συμπεριφορά στη σχέση του με το Internet, ενώ σε ασιατικές χώρες -όπως η Κορέα και η Ιαπωνία- οι σχετικές έρευνες κάνουν λόγο για 1 στους 5 -ή σύμφωνα με άλλες μελέτες 1 στους 3— χρήστες. Πριν από λίγους μήνες μάλιστα αποκαλύφθηκε η φρικτή ιστορία ενός ζευγαριού που είχε αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην ανατροφή ενός virtual παιδιού -μέσω μιας online gaming πλατφόρμας- παραμελώντας συστηματικά το -πραγματικό- νεογέννητο βρέφος του! Η μακάβρια συνέπεια της αρρωστημένης τους σχέσης με το web ήταν να βρουν το μωρό τους νεκρό από ασιτία, επιστρέφοντας από μια μαραθώνια παραμονή σε Internet cafe. Η σύλληψή τους έφερε ξανά στο προσκήνιο τη συζήτηση σχετικά με τις διαταραχές που προκύπτουν από την πολύωρη ενασχόληση με το Internet, αλλά και τις συνέπειες που μπορεί να έχει στο περιβάλλον του εθισμένου. Επειδή όμως πολλές από τις φωνές που ακούγονται είναι υστερικές και -ίσως και ακούσια- αποσκοπούν στον έλεγχο του διαδικτύου, ας σημειώσουμε ότι το τελευταίο που πρέπει να γίνει είναι να δαιμονοποιηθεί ένα τόσο πρωτοποριακό, χρήσιμο και συναρπαστικό μέσο. Αν και απλοϊκή, η γνωστή παρομοίωση με το μαχαίρι κολλάει μια χαρά και σε αυτή την περίπτωση: Δεν είναι δυνατό να εξαφανίσουμε τα μαχαίρια, επειδή κάποιος μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για να σκοτώσει. 

 

Αν υποψιάζεσαι λοιπόν ότι κάποιος δικός σου άνθρωπος βιώνει μια παράξενη σχέση με το διαδίκτυο, μην πανικοβληθείς. Συζήτησέ το μαζί του, ώστε να συνειδητοποιήσει ότι κάτι δεν πάει καλά, και αν δεις ότι η κατάσταση χειροτερεύει και οδεύει προς το χαρακτηρισμό «ανεξέλεγκτη», παράπεμψέ τον σε κάποιον ειδικό. Αν πιστεύεις ότι κι εσύ η ίδια το παρακάνεις λίγο με το Internet, το επόμενο Σαββατοκύριακο μην ανοίξεις laptop και κινητό. Εφόσον τα καταφέρεις χωρίς συμπτώματα στέρησης, δοκίμασέ το για μεγαλύτερο διάστημα. Αν και πάλι τα καταφέρεις, η συνέχεια θα είναι πολύ πιο εύκολη και θα μπορείς να απολαμβάνεις το web όποτε και όσο θέλεις. Πέρασαν περίπου τρεις ώρες από την ώρα που ξεκίνησα αυτό το κείμενο και δεν έχω τσεκάρει mail, Twitter και Facebook. Μήπως να αρχίσω να ανησυχώ;

sex ή twitter;

Σύμφωνα με μια έρευνα της εξειδικευμένης εταιρείας Retrevo (www.retrevo.com), ένας στους τρεις χρήστες τσεκάρει το Twitter ή το Facebook αν ξυπνήσει κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ το 18% συνδέεται πριν ακόμη σηκωθεί από το κρεβάτι. Οι μισοί ακριβώς δεν ενοχλούνται αν μια ειδοποίηση κάνει την εμφάνισή της κατά τη διάρκεια του γεύματος, ενώ ένας στους τέσσερις δεν θα είχε αντίρρηση να ειδοποιηθεί ενώ βρίσκεται στην τουαλέτα. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό -ή μάλλον εξοργιστικό- είναι ότι το 1 1% όσων απάντησαν στην έρευνα έχουν διακόψει το sex για να ασχοληθούν με το Twitter ή το Facebook!

Links
Αν σκοπεύεις να ψαχτείς περαιτέρω ή και να ζητήσεις βοήθεια ειδικών για το θέμα της εξάρτησης από το Internet, μπορείς να επισκεφθείς τα παρακάτω sites. Αρκεί να μην κολλήσεις και σε αυτά!

www.netaddiction.com: Το site της guru του συγκεκριμένου κλάδου Dr. Young. Πρόκειται για ιστοσελίδα-σημείο αναφοράς για εθισμένους αλλά και ειδικούς. Εκεί θα βρεις και το ειδικό τεστ για να διαπιστώσεις το βαθμό εξάρτησής σου από το διαδίκτυο.
www.hasiad.gr: H ιστοσελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού, με αρκετές χρήσιμες πληροφορίες για κάθε ενδιαφερόμενο.
tinyurl.com/ybj4rru: Συμβουλές από τη Microsoft προκειμένου τα παιδιά και οι έφηβοι να διατηρήσουν μια υγιή σχέση με το διαδίκτυο.
www.l8ano.gr/net: Το τμήμα της Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου της μονάδας απεξάρτησης «18 Άνω».
Επίσης λειτουργεί η Γραμμή Βοηθείας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ (8001180015), με σκοπό την παροχή σχετικών συμβουλών για παιδιά, εφήβους, αλλά και γονείς.

Αναδημοσίευση από το τεύχος Ιανουαρίου Νο195 του περιοδικού ΄Madame Figaro΄.