Οι κορυφαίοι πολιτικοί κίνδυνοι το 2011

Κάθε Ιανουάριο, η εταιρεία συμβούλων σε θέματα πολιτικών κινδύνων, Eurasia Group, με έδρα τη Νέα Υόρκη, εκδίδει μία λίστα με τις σοβαρότερες παγκόσμιες γεωπολιτικές απειλές του νέου έτους. Ο φετινός κατάλογος περιλαμβάνει ορισμένους αναμενόμενους κινδύνους, όπως το σχίσμα της ζώνης του ευρώ, τις ανησυχίες για τη Βόρεια Κορέα, τα προβλήματα του Πακιστάν και του Μεξικού, καθώς και τον κίνδυνο αδιεξόδου για την κυβέρνηση των ΗΠΑ, αλλά, όπως πάντα, η Eurasia Group επιφυλάσσει και μερικές εκπλήξεις: Οι αναλυτές της υποβαθμίζουν τον κίνδυνο του Ιράν τη φετινή χρονιά και είναι αισιόδοξοι για τον εξισλαμισμό της Τουρκίας. Το σημαντικότερο θέμα των έκθεσης των Κορυφαίων Κίνδυνων 2011 είναι ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανάδυση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. «Λίγοι από εμάς έχουν βιώσει μια μετάβαση αυτού του είδους», δηλώνει η Eurasia Group. «Αυτό είναι τρομακτικό, όχι επειδή δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε, αλλά επειδή η κλίμακα της αλλαγής είναι τόσο μεγάλη που καθίσταται πολύ δύσκολο να τη διαχειριστούμε». Ο νούμερο 1 κίνδυνος φέτος: η διάλυση του πνεύματος συνεργασίας που προέκυψε από τις χώρες της G-20 κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και η αντικατάστασή του από μία πιο ιδιοτελή συμπεριφορά των κρατών – αυτό που η Eurasia Group αποκαλεί «Η G-Zero». Δείτε παρακάτω με μία ματιά αυτόν και άλλους κίνδυνους για το 2011, καθώς και τέσσερις περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται λιγότερο επικίνδυνες από ό, τι φαίνονται. Το σύνολο του υλικού έχει αντληθεί από στοιχεία της έκθεσης Κορυφαίοι Κίνδυνοι του 2011, © Eurasia Group, 2011 Η G-Zero Στη G-Zero, οι μεγάλες δυνάμεις του κόσμου εγκαταλείπουν τις φιλοδοξίες για παγκόσμια ηγεσία – είτε μόνες τους, είτε συντονισμένες, ή με άλλο τρόπο - και στρέφονται προς την ενδοσκόπηση εξετάζοντας κατά κύριο λόγο τις πολιτικές τους προτεραιότητες. Βασικοί θεσμοί που ασκούν παγκόσμια διακυβέρνηση γίνονται αρένες όχι για τη συνεργασία, αλλά για την αντιπαράθεση. Ως αποτέλεσμα, η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη και αποτελεσματικότητα μειώνονται. Για μία σύντομη περίοδο μετά την οικονομική κρίση, η διαχείριση της παγκόσμιας οικονομίας φαινόταν να παραδίδεται στην G-20. Ήταν μια ομάδα πιο τσαπατσούλικη από την G-7, με μια πιο μακροσκελή διάταξη και στενότερα περιθώρια για την επίτευξη συμφωνίας. Παρά ταύτα τα μέλη μοιράζονταν ένα, κατ’ αρχήν τουλάχιστον, κοινό συμφέρον, τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος. Η συνεργασία της G-20 αποδείχτηκε μία βραχύβια συλλογική αντίδραση στον πανικό. Στη G-Zero, οι εσωτερικές εκλογικές δυνάμεις θα γίνονται ολοένα και πιο αποτελεσματικές στην προώθηση λαϊκοκεντρικών θεμάτων για το εμπόριο, το νόμισμα και τη φορολογική πολιτική. Μία άστατη Ευρωζώνη Η φετινή θα είναι η χρονιά της ολοένα μεγαλύτερης ανασφάλειας για την Ευρώπη. Η ζώνη του ευρώ θα παραμείνει ανέπαφη, αλλά θα αυξηθεί ο κίνδυνος η κρίση να διογκωθεί καθιστώντας δύσκολη οποιαδήποτε προσπάθεια διαχείρισής της. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι η πολιτική της λιτότητας στην περιφέρεια μάλλον δεν είναι βιώσιμη, υπονομεύοντας τη στρατηγική «των απαλλαγών με σκληρές προϋποθέσεις» που αποσκοπεί στο να περιορίσει την κρίση. Ο πραγματικός κίνδυνος εδώ είναι ότι οι χώρες της ευρωζώνης που είναι αρκετά μεγάλες ώστε να επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία, όπως η Ισπανία και η Ιταλία, θα μπορούν όλο και πιο δύσκολα να δανείζονται με επιτόκια που είναι οικονομικά βιώσιμα. Εάν αυτό συμβεί, οι πιθανότητες μιας πραγματικά συστημικής κρίσης θα αυξηθούν δραματικά. Κυβερνο-ασφάλεια και Γεωπολιτική Την τελευταία δεκαετία, όλο και πιο πολύ τεχνολογικά ενήμεροι χάκερς και ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος, έχουν ανάγει την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο σε επιχειρηματικό κίνδυνο, αλλά όχι σε πολιτικό κίνδυνο. Η κεντροποίηση των δικτύων δεδομένων, τόσο στη διανομή της ενέργειας (η μετάβαση στο smart grid) όσο και στην τεχνολογία της πληροφορίας (η στροφή προς το cloud computing) μεταθέτουν τώρα τον κυβερνο-κίνδυνο, και οι κυβερνήσεις εμπλέκονται πιο άμεσα και πιο ενεργά πλέον στο παιχνίδι του κυβερνοχώρου, παίζοντας πότε άμυνα και πότε επίθεση. Η πρωτογενής ανάμειξη των κρατών στην ασφάλεια του κυβερνοχώρου, τόσο στο ρόλο του πρωταγωνιστή όσο και σε αυτόν του κυριότερου στόχου, αλλάζει ουσιαστικά τη φύση του κινδύνου. Η Κίνα δεν μας γνέφει Με φόντο μία αργοκίνητη ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, ιδίως στις βιομηχανικές χώρες, όπου η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα, η πορεία ανάπτυξης της Κίνας θα δημιουργεί όλο και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια στο εξωτερικό. Μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της G-Zero είναι ότι οι εύλογα συντονισμένες παγκόσμιες αντιδράσεις στη χρηματοπιστωτική κρίση που είδαμε το 2009 – οι οποίες όμως κατεστάλησαν έως το τέλος του 2010 - δεν θα ξαναενωθούν το 2011. Πιο σημαντικό είναι ότι η Κίνα θα μιλήσει για συμμετοχή στον παγκόσμιο συντονισμό, αλλά τελικά δεν θα ακολουθήσει. Η Βόρεια Κορέα Το 2011, οι Βορειοκορεάτες είναι πιθανόν να προβούν σε προκλητικές ενέργειες κατά της Νότιας Κορέας, παρά τις αρκετά έντονες πιέσεις της Κίνας. Στο πλαίσιο της αυξανόμενης δυσπιστίας μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, η προοπτική της απώλειας του ελέγχου στην κορεάτικη χερσόνησο είναι πλέον πραγματική. Η απόφαση της Βόρειας Κορέας να συνεχίσει να πατά τα κουμπιά των Νοτιοκορεατών, είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι το αποτέλεσμα μιας πιο γρήγορα από το αναμενόμενο αλλαγής πορείας της ηγεσίας της Πιονγιάνγκ. Η περαιτέρω κλιμάκωση της κατάστασης στη Βόρεια Κορέα είναι πιθανό να προκαλέσει μια αντίδραση, ειδικά αν η Πιονγιάνγκ στοχοθετήσει τη χερσόνησο της Νότιας Κορέας ή τις αμερικανικές δυνάμεις. Δεν υπήρξε καμία συζήτηση μεταξύ στρατών, πόσο μάλλον συντονισμός, για το σχεδιασμό κοινής στρατηγικής μεταξύ Αμερικής και Κίνας – μια όχι και τόσο καλή συνταγή για τη διαχείριση κρίσεων. Έλεγχοι κεφαλαιακών ροών Ολοένα πιο αισθητός γίνεται ο κίνδυνος ένας αριθμός χωρών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αντιστάθηκαν στον πειρασμό το περασμένο έτος, να ασκήσουν ελέγχους κεφαλαίων το 2011. Η τάση αυτή καθοδηγείται από το συνδυασμό της απόκλισης της οικονομικής ανάκαμψης μεταξύ των αναδυόμενων αγορών και των εκβιομηχανισμένων χωρών και των ολοένα πιο ισχνών προοπτικών για μια συντονισμένη στρατηγική των χωρών της G-20 στην κατεύθυνση αντιμετώπισης των ανισορροπιών σε ό,τι αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ένας σωρός χρήματος, που καθοδηγείται από τις προσδοκίες για υψηλότερους αναπτυξιακούς ρυθμούς μακροπρόθεσμα, κατευθύνεται προς τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Η τάση αυτή δημιουργεί αυξητικές πιέσεις στα νομίσματα των οικονομιών που μένουν ανοιχτές σε εισροές κεφαλαίων, πλήττει τις εγχώριες επιχειρήσεις, καθιστώντας τις εξαγωγές πιο ακριβές και εντατικοποιεί τον ανταγωνισμό των εισαγωγών. Το αδιέξοδο των ΗΠΑ Η ισχυρή διακυβέρνηση θεωρείται εν γένει καλή για τις αναδυόμενες αγορές, όπου απαιτούνται νέες πολιτικές που θα οδηγήσουν το τρένο στο προορισμό του την ώρα που πρέπει, ενώ η στασιμότητα φαντάζει ως θετικό αποτέλεσμα για τα ανεπτυγμένα κράτη, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στις αγορές και τις επιχειρήσεις, ώστε να ευημερήσουν ανενόχλητες. Όταν όμως απαιτείται η λήψη αποφασιστικής δράσης, η στασιμότητα μπορεί να καταστεί προβληματική ακόμη και στις βιομηχανικές χώρες, ιδίως σε περίοδο που η οικονομία αγκομαχά. Αυτός είναι ο κύριος πολιτικός κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ το τρέχον έτος. Το αμερικανικό αδιέξοδο εγκυμονεί τρεις κινδύνους για τις αγορές το 2011. Πρώτον, την ακαμψία στις πολιτικές την ώρα που οι αγορές και οι επικεφαλής επιχειρήσεων προσβλέπουν σε αλλαγές. Το πιο σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η μεταρρύθμιση του κλάδου χρηματοδότησης στέγασης. Δεύτερον, την προώθηση πολιτικών –δίχως μέλλον- από τα δύο κόμματα, όπως την ουσιαστική αναθεώρηση του νομοσχεδίου Dodd-Frank για την αναμόρφωση της Wall Street. Τρίτον, έναν παγιδευμένο Λευκό Οίκο που θα στραφεί σε αδέξιες διοικητικές ενέργειες, που δύσκολα θα προβλεφθούν ή θα επηρεάσουν. Πακιστάν Ο κίνδυνος στην ινδική υποήπειρο αυτό το έτος δεν αφορά τη σχέση Αφγανιστάν-Πακιστάν (ή Af-Pak, όπως λέγεται στην Ουάσιγκτον). Αφορά το Πακιστάν μόνο (Pak-Pak). Η χώρα αντιμετωπίζει μια σχεδόν τέλεια καταιγίδα πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων, που ενισχύονται, απουσία αποτελεσματικής κεντρικής κυβέρνησης. Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί το ενδεχόμενο επέκτασης της αστάθειας στις πιο σημαντικές επαρχίες του Πακιστάν, Punjab και Sindh, που έως τώρα απομονώνονταν από την αναταραχή των φυλετικών περιοχών του Πακιστάν. Περαιτέρω ενίσχυση της κοινωνικής και εθνικής αποδιάρθρωσης και των συγκρούσεων στην «ενδοχώρα» του Πακιστάν, θα ωθήσει το στρατό να ζυγίσει την προοπτική ότι η αστική αναταραχή και η τρομοκρατία υπονομεύουν την εθνική ενότητα. Ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, τα δεινά της διακυβέρνησης του Πακιστάν καθιστούν απίθανη τη στήριξη της αμερικανικής πολιτικής στο Αφγανιστάν.  Μεξικό Το 2011 προβλέπεται να είναι πολύ δύσκολο για το Μεξικό. Το κράτος δεν κατευθύνεται προς την κατάρρευση και είναι μάλλον απίθανο οι ταραχές να εξαπλωθούν πολύ πέρα από τις βόρειες και δυτικές περιοχές της χώρας, όπου η κλιμακούμενη βία έχει ήδη δημιουργήσει μια σοβαρή κρίση διακυβέρνησης. Αλλά οι μεξικανικές αρχές έχουν ακόμα να αναχαιτίσουν την παλίρροια αδρανοποιώντας τα καρτέλ των ναρκωτικών και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την αποκατάσταση της τάξης. Σε ευρύτερο επίπεδο, η πολιτική συναίνεση στο Μεξικό για την υποστήριξη της σκληρής προσέγγισης που έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση Καλντερόν απέναντι στη βία των ναρκωτικών εξασθενεί. Η κυβέρνηση παραμένει σε ετοιμότητα απέναντι στους κινδύνους που απειλούν την ασφάλειά της, αλλά μια σοβαρή εκδήλωση βίας αυτό το χρόνο, ιδιαίτερα εάν αφορά υψηλού επιπέδου δολοφονίες, είναι πιθανό να διαβρώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να έχει αρνητικές συνέπειες για τη μεξικανική οικονομία. Αναδυόμενες Αγορές - Δεν κερδίζουν όλοι Η δραματική αύξηση της ροής κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες αγορές «ποτίζει και την γλάστρα». Ωστόσο εντοπίζονται πολύ διαφορετικά προφίλ κινδύνου στις αναδυόμενες, και δεν πρόκειται να δούμε εξαιρετικές επιδόσεις από το σύνολο των αγορών αυτών το τρέχον έτος. Οι πιο αξιοσημείωτες περιπτώσεις κακών επιδόσεων είναι οι εξής: Αργεντινή Οι αγορές εμφανίζονται υπερβολικά αισιόδοξες για τη βελτίωση της εσωτερικής πολιτικής. Ουγγαρία Οι αγορές δεν φαίνεται να λαμβάνουν ακόμη υπόψιν την πιθανή εκκολαπτόμενη κρίση, καθώς η κυβέρνηση Fidesz επιτίθεται στους κατόχους παγίων σε ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών. Περού  Οι επενδυτές υποτιμούν το ενδεχόμενο ο εθνικιστής Ollanta Humala να διεκδικήσει σοβαρά την προεδρία. Νότια Αφρική  Η συνεχιζόμενη ανταπόκριση της κυβέρνησης στα αιτήματα των συνδικαλιστικών οργανώσεων, θα περιορίσει τις προσπάθειες του Προέδρου Jacob Zuma να ενισχύσει το επενδυτικό κλίμα Σρι Λάνκα Μάλλον υπερβολικά αισιόδοξη είναι οι πεποίθηση πολλών ότι το τέλος του δεκαετούς εμφυλίου πολέμου της χώρας θα εγκαινιάσει μια περίοδο πολιτικής σταθερότητας. Ταϊλάνδη  Η εμπιστοσύνη των επενδυτών παραμένει υψηλή, αλλά το 2011 επιφυλάσσει συνεχείς πολιτικές εντάσεις, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η επιδείνωση της υγείας του βασιλιά. Μιλιταρισμός και άλλα Η Χεζμπολάχ στο Λίβανο εξοπλίζεται, και το 2011 ζωντανεύει το σενάριο να ξεσπάσει πόλεμος με το Ισραήλ. Αλλά το πιο πιθανό είναι να δούμε μόνο κάποιες αψιμαχίες, ενώ δεν αναμένονται σημαντικές επιπτώσεις για την αγορά σε κάθε –πλην των ακραίων - περίπτωση. Η τρομοκρατία αναπτύσσεται στην Υεμένη και το Κέρας της Αφρικής, και σίγουρα θα δούμε περισσότερες επιθέσεις ανταρτών στην περιοχή αυτή, καθώς και μια πιο επιθετική αμερικανική στρατιωτική αντίδραση. Όμως, η Σαουδική Αραβία δεν απειλείται άμεσα και οι δυνατότητες των ακτιβιστών της περιφέρειας να εξάγουν την τρομοκρατία και παραέξω παραμένει σημαντικά περιορισμένη. Ιράν Είναι όντως στη λίστα; Και όμως είναι. Αυτά δεν είναι καλά νέα, δεδομένου ότι οι Ιρανοί είναι ακόμα πυρηνικά «ενεργοί» και δεν αποκλείεται να δούμε κάποια σοβαρή διπλωματική εξέλιξη. Αλλά το καθεστώς των κυρώσεων είναι αρκετά σοβαρό και το Ισραήλ θα του δώσει το χρόνο που χρειάζεται για να λειτουργήσει. Παράλληλα, η διπλωματία χρειάζεται και αυτή χρόνο για να φέρει αποτελέσματα. Έτσι, δεν υπάρχει σημαντικός λόγος να αναησυχούμε για στρατιωτικές επιθέσεις. Εσωτερικά, υποβόσκουν εντάσεις σχετικά με την ηγεσία, ενώ η μείωση των επιδοτήσεων για βασικά αγαθά θα προκαλέσει κάποια αναταραχή, ωστόσο η αντιπολίτευση του Ιράν είναι αποδιοργανωμένη, γεγονός που κρατά την καλοταϊσμένη Επαναστατική Φρουρά στον πάγκο. Το Ιράν είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα μεγάλο κεφάλαιο για το μέλλον, άλλα προς το παρόν δεν αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για το 2011.  Τουρκία Υπάρχει έντονη ανησυχία για την ολοένα αυξανόμενη επιρροή του Ισλαμισμού στην τουρκική κοινωνία και τις προοπτικές σφοδρής ρήξης των σχέσεων της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ. Ωστόσο, μία ολοένα και πιο ισλαμική Τουρκία παραμένει σε δημοκρατική τροχιά, το κόμμα ΑΚ του Πρωθυπουργού Ταγίπ Ρετζέπ Ερντογάν εργάζεται σοβαρά για τη βελτίωση της διακυβέρνησης, και μια επιτυχημένη Τουρκία στο τέλος της ημέρας θα μπορέσει να αντιμετωπίσει το Ιράν (ιδιαίτερα στο Ιράκ). Όσον αφορά τη σταθερότητα, ο Ερντογάν είναι πιθανό να πετύχει μια εύκολη νίκη στις επερχόμενες εκλογές, που θα του δώσει μεγαλύτερη εσωτερική πολιτική ευελιξία. Θα πρέπει να αναμένουμε αντισταθμιστική γεωστρατηγική πολιτική, αλλά όχι ρήξη των σχέσεων με τη Δύση. Σουδάν Παρά το γεγονός ότι πολλοί κρατούν την αναπνοή τους, το Σουδάν δεν οδεύει ξανά προς τον εμφύλιο πόλεμο. Σίγουρα θα δούμε σημαντική ένταση και ίσως και λίγη βία να εκδηλώνεται γύρω από το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία στο νότιο Σουδάν, ωστόσο και οι δύο πλευρές έχουν σοβαρά κίνητρα για συμβιβασμό. Μαζί με το Ιράκ, το Σουδάν ετοιμάζεται να αποτελέσει άλλο ένα παράδειγμα του πως οι ενεργειακοί πόροι μπορούν σε ορισμένες περιπτώσεις να προωθήσουν τη σταθερότητα και όχι τις συγκρούσεις. Νιγηρία Ένα τεταμένο έτος εκλογών θα βρει τους βόρειους να αναμετρώνται με τους νότιους, ακόμη και μέσα στο κυβερνών Λαϊκό Δημοκρατικό  Κόμμα (PDP). Ο νυν σημερινός πρόεδρος του κόμματος Goodluck Jonathan αναμένεται όμως να κερδίσει ξανά την προεδρία αυτό το μήνα και να προετοιμαστεί για την εκλογική νίκη τον Απρίλιο αλλά και τη διατήρηση της μπερδεμένης, αλλά όχι εντελώς ασταθούς, πολιτικής του. Μια περιεκτική ειρηνευτική συμφωνία με τους αντάρτες του Δέλτα του Νίγηρα δεν  διαφαίνεται στον ορίζοντα και συγκρούσεις μεταξύ σεχτών λογικά δεν θα αποφευχθούν στις κεντρικές περιφέρειες, αλλά η Νιγηρία θα εξακολουθήσει να αποδεικνύεται περισσότερο ανθεκτική από ό,τι αναμένουν οι περισσότεροι. Απο:capital