Ευδαιμονία : Η Ελληνική ιδέα περί ευτυχίας

Ιδού το ερώτημα : Μπορεί κάποιος στον οποίο όλα πηγαίνουν στραβά να είναι ευτυχισμένος ; Το ίδιο, ειπωμένο με άλλα λόγια, μπορεί αυτός που είναι α-τυχής να είναι ευ-τυχής ; Η τελευταία πρόταση είναι αναμφίβολα αντιφατική , μια παραδοξολογία ! Μας κάνει να υποπτευθούμε ότι η λέξη ευτυχία είναι ανεπαρκής , δεν συλλαμβάνει επ’ ακριβώς αυτό που έχουμε κατά νου . Διότι θα θέλαμε μια ευτυχία σταθερή και διαρκή , όχι ευμετάβλητη και παροδική όπως η τύχη ! Ένα ανώτερο από το κοινώς εννοούμενο είδος ευτυχίας , τέτοιο που θα άξιζε κανείς να αναζητήσει και να αποκτήσει !

Υπάρχει , άραγε , αυτή η “πραγματική” , η “αληθινή” ευτυχία ; Και πώς να την ονομάσουμε ; Ας την πούμε , ευδαιμονία . Η προσέγγιση της έννοιας της ευδαιμονίας καθώς και του τρόπου απόκτησής της θα μας απασχολήσουν στο υπόλοιπο του άρθρου και θα μας εισάγουν με φυσικό και αβίαστο τρόπο στην ( αρχαία ) Ελληνική άποψη περί ευτυχίας.

Ξεκινώντας και επειδή « αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις» , ας προσπαθήσουμε να ετυμολογήσουμε την λέξη ευ-δαιμονία . Ανατρέχοντας σε ένα οποιοδήποτε λεξικό της ελληνικής γλώσσας διαπιστώνουμε ότι η λέξη δαίμων προέρχεται από το ρήμα δαίομαι που σημαίνει μοιράζω – κατανέμω . Φαίνεται , λοιπόν , ότι η λέξη δαίμων σχετίζεται με την Μοίρα , την θεά που μοιράζει τις χαρές και τις λύπες στους ανθρώπους (Υπάρχει και μια άλλη παράδοση στην Ελληνική Μυθολογία που αναφέρεται σε 3 Μοίρες , Άτροπο-Κλωθώ-Λάχεση , τις κόρες τις Ανάγκης. Εμείς εδώ ακολουθούμε την παράδοση του Ομήρου) .

Ο κύκλος λέμε επίσης ότι έχει 360 μοίρες ! Εκείνος που όρισε την λέξη , επομένως , θα πρέπει να φανταζόταν ότι καθώς εισερχόμαστε στον κύκλο της ζωής μας , καθώς γεννιόμαστε δηλαδή , κάποιου είδους μοίρασμα γίνεται και ο καθένας παίρνει ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο κομμάτι από το όλον . Ευ-δαίμων επομένως είναι αυτός ο οποίος πήρε ένα καλό κομμάτι για την ζωή του . Ή αλλιώς , ευδαίμων είναι αυτός εις τον οποίο έλαχε μια ζωή δίχως πολλά βάσανα και στεναχώριες , χωρίς πολλά εμπόδια και κακοτυχίες. Κοιτώντας γύρω μας , πόσο διαφορετική πράγματι είναι η ζωή του καθενός . Καταστροφές οικονομικές –οικογενειακές - φυσικές , ατυχήματα , δυστυχήματα , προβλήματα υγείας , θάνατοι γονέων – φίλων –συγγενών , σχέσεις προσωπικές – κοινωνικές -εργασιακές . Άλλος άνθρωπος , άλλος συνδυασμός .

Ο καθένας κουβαλάει τον σταυρό του . Όσο λυτρωτική όμως και αν είναι αυτή η σκέψη , κάτι μας ενοχλεί σε αυτή την πρώτη προσέγγιση . Φαίνεται σαν να μην μπορούμε να κάνουμε κάτι για όλη αυτή την υπόθεση !

Στο νου μας έρχεται τώρα η ρήση του Ηρακλείτου , «ήθος ανθρώπου , δαίμων » . Τον δαίμονα τον κουβαλάμε μέσα μας ! Είναι ο χαρακτήρας μας , η προσωπικότητά μας , ο τρόπος που σκεφτόμαστε και ενεργούμε καθημερινά . Ίσως η εξήγηση αυτή να είναι πιο κοντά στην ιδέα που είχαμε περί ευτυχίας . Δεν είναι τα εξωτερικά γεγονότα αυτό που έχει σημασία αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα βιώνουμε . Άλλωστε , όπως λέει ο Σόπενχαουερ , «όσο εύγευστο και αν είναι ένα κρασί , σε στόμα χολωμένο , φαντάζει φαρμάκι » .

Άρα , με τα καινούργια δεδομένα ανά χείρας, ποίος είναι ο ευ-δαίμων ; Μα αυτός που έχει καλό χαρακτήρα , που σκέφτεται και πράττει σωστά . Έτσι φτάσαμε στον πυρήνα της (αρχαίας) Ελληνικής φιλοσοφίας και στην έννοια της αρετής . Ευδαίμων είναι ο ενάρετος και η αρετή είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της ευδαιμονίας . Για το αν είναι και επαρκής προϋπόθεση υπήρχαν πολλές απόψεις στην αρχαιότητα . Ο Αριστοτέλης θεωρούσε απαραίτητα , εκτός από την αρετή , τον πλούτο και την τύχη για να φτάσει κανείς στην ευδαιμονία , ο Σωκράτης και ο Πλάτων πάλι , όχι . Την άποψη των δύο τελευταίων θα ακολουθήσουμε εμείς εδώ .

Η αρετή συντίθεται από επιμέρους ιδιότητες . Πιο συγκεκριμένα , η αρετή είναι το σύν-ολον της σωφροσύνης , της φρόνησης , της ανδρείας και της συλλειτουργίας των τριών προηγούμενων που ονομάζεται δικαιοσύνη . Επομένως ενάρετος είναι ο δίκαιος . Και για να μπορεί κάποιος να είναι δίκαιος πρέπει να μπορεί να κυριαρχεί στο σώμα του , να συγκρατεί τα πάθη και τις ηδονές (σωφροσύνη) , να στρέφει την νόηση του προς την ορθή κατά περίπτωση φορά , έχοντας σωστή γνώμη ( φρόνηση) και να είναι θαρραλέος όταν πρέπει να ενεργήσει , μη υποκύπτων σε φόβους και δεινά (ανδρεία) . Η διαδικασία ανάπτυξης όλων αυτών των ψυχικών ιδιοτήτων απαιτεί χρόνο και μεγάλη προσπάθεια . Δεν είναι επομένως πιθανό να φτάσει κανείς στην ευδαιμονία σε μικρή ηλικία . Δεν είναι όμως και απίθανο !

Με ποίο τρόπο όμως μπορούμε να αναπτύξουμε την αρετή μέσα μας ; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μας την αποκαλύψει , εν μέρει , ένας εναλλακτικός ορισμός της αρετής , « Σε κάθε πράγμα που έχει αναλάβει ένα προορισμό υπάρχει και αρετή » (Πολιτεία , 353Β) . Η αρετή επομένως έχει να κάνει με την στοχοθεσία και την μάχη , τον αγώνα που πρέπει να δώσει κανείς για να πετύχει τον στόχο του . Ο κατάλληλος ,επομένως, δρόμος για να αναπτύξει κανείς την αρετή είναι ο μαχητικός δρόμος , ο πολεμικός δρόμος . Μέσα από την σύγκρουση έρχεται η ισορροπία των αντιθέτων , το μέτρο και ενάρετος είναι αυτός που εφαρμόζει στην ζωή του το μέτρο .

Ερχόμαστε έτσι σε σύνδεση και με την αρχαϊκή , την πρωτεϊκή έννοια της αρετής , αυτή που γνώριζε ο μαχητής ο οποίος από μικρή ηλικία ανέπτυσσε την πολεμική τέχνη. Οι κακουχίες τον σκληραγωγούσαν ενώ η επιμονή και η πειθαρχία του επέτρεπαν να θεμελιώνει τα αποτελέσματα των κόπων του . Διακινδυνεύοντας το μεγαλύτερο αγαθό , την ίδια του τη ζωή , ριχνόταν από μάχη σε μάχη υπερασπιζόμενος τον εαυτό του και την πόλη του . Εκείνος έπρεπε έμπρακτα να αποδείξει την αρετή του και από το βαθμό στον οποίο είχε καταφέρει να την αναπτύξει κρινόταν η επιτυχία ή η αποτυχία του , η επιβίωση ή ο θάνατός του .

Συνοψίζοντας , στην ζωή υπάρχουν ατυχίες , γεγονότα και καταστάσεις που μας επηρεάζουν και βρίσκονται έξω από εμάς , πέρα από την εξουσία μας . Για αυτά είναι ανώφελο και ανούσιο να ανησυχούμε ή να προσπαθούμε να τα ελέγξουμε , μόνο στεναχώρια και πόνο μπορεί να μας γεμίσει μια τέτοια δραστηριότητα . Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε , η μοναδική , αληθινή επιλογή μας , είναι να επικεντρωθούμε στον εαυτό μας , στα πράγματα που έχουμε την δυνατότητα να ελέγξουμε , που εν δυνάμει βρίσκονται κάτω από την εξουσία μας . Αυτά είναι , το σώμα , η βούληση και ο νους μας . Η οδός η οποία οδηγεί στην τιθάσευση των παραπάνω ονομάζεται αρετή.

Είναι η ίδια οδός που οδηγεί στην ελευθερία. Και στις κακοτοπιές , μεγαλύτερη βοήθεια από την αρετή μας δεν μπορούμε να έχουμε , όπως καλύτερο σύμμαχο , αλλά και χειρότερο εχθρό , από τον ίδιο μας τον εαυτό δεν μπορούμε να έχουμε ! Αυτή καταφέρνει με ήπιο τρόπο να υπομένει και να ξεπερνά τις ατυχίες . Να βλέπει καθαρά και μακριά όταν γύρω μας απλώνεται σκοτάδι (σαν την κουκουβάγια !) προστατεύοντας μας από μελλοντικά δεινά ! Ας διαλέξουμε , επομένως , έναν (ευ-γενή) στόχο στη ζωή , κάτι που μας ταιριάζει και το αγαπάμε και ας προσπαθήσουμε να τον επιτύχουμε , ας πολεμήσουμε γι’ αυτόν !

Είτε επιλέξουμε να χτίσουμε ένα όμορφο σώμα και μια καλή φυσική κατάσταση , είτε να δημιουργήσουμε μια ωραία οικογένειας , είτε να αφήσουμε ως παρακαταθήκη ένα πνευματικό έργο , είτε , πιο απλά , να συλλέξουμε γραμματόσημα (είτε όλα μαζί τα παραπάνω !) , η προσπάθεια για την επίτευξη του στόχου θα ξεδιπλώσει μέσα μας το “μπουκέτο” της αρετής , τις απαιτούμενες ιδιότητες για την επι-τυχία .

Έτσι θα βρεθούμε πάνω από την τύχη , θα γίνουμε “αόρατοι” , η ατυχία δεν θα μπορεί να μας ακουμπήσει ! Ας ζήσουμε την κάθε μέρα σαν να ήταν η τελευταία μας και έπρεπε να φτάσουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά στον στόχο μας ! Τότε θα είμαστε πραγματικά ευτυχισμένοι ! Δεν θα περιφερόμαστε άσκοπα και γεμάτοι φόβο από την άγνοια στα μονοπάτια της ζωής . Ας έχει ο,τι θέλει γραμμένο το πεπρωμένο , εμείς θέλουμε και μπορούμε να μην είμαστε δέσμιοί του !

Απο:Abdou Mousas